Want, zo stellen de experts, op dit moment is de installatiesector nog maar mondjesmaat met circulair ontwerpen bezig. Terwijl in de bouwsector circulaire concepten steeds vaker voorkomen, lijkt de installatiesector achter te lopen op het gebied van circulariteit. Dat is een gemiste kans. Er komen de komende jaren in de bestaande gebouwde omgeving miljoenen Cv-ketels vrij die vervangen worden door bijvoorbeeld warmtepompen en andere CO2-arme of neutrale oplossingen. Dat zijn niet automatisch ook circulaire installaties. En dat is wel de wens, en tevens de ambitie van de Nederlandse overheid, die ons land in 2050 compleet circulair wil hebben.
Lange levensduur en losmaakbaar
Maar wat is precies een circulair ontwerp van een installatie? In eerste instantie gaat het om een ontwerp met een extreem lange levensduur, zowel technisch als economisch. Ook de mate van losmaakbaarheid van installaties bepaalt de circulariteit van een ontwerp. Elementen uit een installatie zijn eenvoudig te vervangen of te repareren. De rol van de installateur is hierin erg belangrijk, omdat die de competenties moet hebben om de installaties optimaal te laten presteren en renderen. In een circulair ontwerp wordt ook rekening gehouden met de interactie die de installatie heeft met het gebouw of gebouwonderdelen. Aanpassingen aan gebouwspecificaties of functies mogen er niet toe leiden dat een installatie automatisch moet worden vervangen.
Contractvormen en ketenverantwoordelijkheid
Verder bepalen de contractvorm en of ketenpartners hun verantwoordelijkheid nemen voor dit thema in hoeverre een installatie met circulaire uitgangspunten wordt ontworpen. Nog vaak komt het voor dat een projectontwikkelaar bezuinigt op de installaties, omdat de businesscase op het gewenste moment in de knel komt. De eigenaar neemt geen genoegen met lange terugverdientijden. Ook op het langjarig verleggen van de verantwoordelijkheid voor het onderhoud van de installaties wordt in de sector nog huiverig gereageerd. Een overheid die scherper stuurt op ketenverantwoordelijkheid en deze afdwingt in contractvormen kan helpen de circulariteit in de sector te bespoedigen.
De eerste pilots, maar verder is de sector nog niet met circulariteit bezig
Op dit moment bevindt de installatiesector zich nog in de allereerste fase van een markttransformatie richting circulariteit. Dat betekent dat de meeste installateurs nog niet met het onderwerp bezig zijn, en dat in slechts enkele pilotprojecten geprobeerd wordt om met circulaire ontwerpen te experimenteren.
Minder installaties en minder productfocus
Het doel is uiteraard om uiteindelijk wél die circulaire sector te worden. Het streven naar minder installaties kan daarin een effectieve stap zijn. Daarnaast is het belangrijk om niet per se de nadruk te leggen op de producten en het ontwerp ervan, maar om een integraal afwegingskader scherp te krijgen, waarmee getoetst kan worden of een installatie circulair wordt ontworpen. Op dit moment ontbreekt zo’n kader.
Ontwikkelen van een integraal afwegingskader
Het ontwikkelen van een beoordelingsinstrument of afwegingskader is een complexe exercitie, omdat rekening moet worden gehouden met meerdere parameters. Niet alleen gaat een circulair ontwerp over de materiaalkeuze of de mate van losmaakbaarheid. Ook de gewenste levensduur, toepassing, contractvorm, energieprestaties en de flexibiliteit van de installatie moeten worden meegewogen. Digitalisering van het ontwerpproces kan helpen om met de veelheid aan parameters om te gaan.
Een duidelijke overheid
Een essentiële factor in de markttransformatie richting circulair ontwerpen is een duidelijke en eenduidige overheid. Dat moet een overheid zijn die langjarig een duidelijke koers uitstippelt. Een voorbeeld is dat jarenlang is gestuurd op het ontwikkelen van hoogtemperatuuroplossingen, terwijl dat recent veranderde richting laagtemperatuurinstallaties. Sowieso zou een overheid niet op oplossingen of middelen moeten sturen, maar op prestatie en doel. Een goede reden om via de overheid een integrale meetmethode voor circulair ontwerpen te ontwikkelen.
Samenvoegen van bestaande instrumenten
Wat zouden dan de eerste stappen kunnen zijn voor dit integrale meetkader? Er bestaan in de installatiesector diverse instrumenten die circulariteit als thema raken. Denk aan de Environmental product declarations (EPD’s) met hierin een levenscyclusanalyse. Deze EPD’s worden weer gebruikt voor het bepalen van de Milieukostenindicator (MKI) van bouwproducten installaties. De Nationale Milieu Database (NMD) zorgt dan weer voor het beheer in Nederland, maar deze database is nog niet goed gevuld met installaties. Verder bevat de Milieuprestatie Gebouwen (MPG) veel relevante data. Als de sector de milieukosten van een installatie goed kan berekenen, dan is al een goede stap gezet.
Coalitie van koplopers nodig
Wanneer dit soort instrumenten en bestaande databases samenkomen in één breed gedeeld afwegingskader, kan dit een perfect startpunt betekenen voor een circulair ontwerp. Het zijn bedrijven uit de installatiebranche en kennisinstellingen die een dergelijk instrument mede kunnen ontwikkelen, en input kunnen geven voor een overheid die de uiteindelijke kaders stelt. Daarom is een coalitie van koplopers nodig die deze beweging op gang brengt en de brug naar de overheid slaat.
En pilots die methodiek versterken
Daarnaast vormen pilots een belangrijke factor voor versnelling. Pilots laten zien wat mogelijk is, maar leggen daarnaast obstakels van circulair ontwerpen bloot. Het helpt om via specifieke ervaringen tot een generiek beeld te komen. Op dit moment wordt nog te weinig bekendheid gegeven aan experimenten en pilots in de branche, wat meteen ook de uitdaging is voor communicatieprofessionals; zij moeten de voorbeelden breed delen.
Materialenschaarste en warmtepompdiscussie
Gelukkig zorgen de marktomstandigheden voor hoopgevende signalen in de richting van een circulaire toekomst. In het afgelopen jaar is de richting naar veel duurzamer materiaalgebruik ingeslagen. De materialenschaarste heeft de sector wakker geschud. Ook de discussie over de duurzaamheid van een warmtepomp speelde mee. Dit soort maatschappelijke discussies, bovenop de eerder voorgestelde ontwikkelingen zouden circulair ontwerpen in de installatiesector de komende jaren wel eens in een stroomversnelling kunnen brengen.
Over deze sessie
Deze expertsessie over circulair ontwerpen is een van de vier sessies die TVVL, Techniek Nederland en DGBC organiseren. De andere gaan over contractvormen, end-of-life en data. Doel van deze series is om tot een actie-agenda te komen die de installatiesector stimuleert richting circulariteit. Op 7 december tijdens de conferentie ‘Circulair bouwen aan morgen’ presenteren Techniek Nederland, TVVL en DGBC deze actie-agenda aan honderden bezoekers.
