De leidraad is echt een aanrader voor elke inkoper met circulaire ambities. Het geeft een breed en volledig overzicht van de beschikbare informatie, visie, definities en middelen om circulair in te kopen. Vernieuwend is de aandacht voor hoe je jouw eigen organisatie en die van de partijen waar je inkoopt mee kunt nemen in de weg naar circulariteit. De leidraad geeft praktische tips en gaat in op de vele manieren van inkoop en hoe bij elke fase van inkoop circulariteit kan worden geïntegreerd. Ook de voorbeelden, uitgangspunten en tips voor communicatie en het meenemen van stakeholders in het inkoopproces is uitgebreid omschreven voor zowel inkopers die net beginnen met circulariteit als gevorderden. 

De leidraad faciliteert de eerste stap in circulair inkoop maar indien ambitieus wordt toegepast kan het grote impact maken. Het laat ruimte voor gebruikers op verschillende niveaus. Opdrachtgevers bepalen zelf welke onderdelen worden toegepast. 

Door het delen van ervaringen van vele partijen wordt een reëel en praktisch beeld geschept van de mogelijkheden en zeker ook de uitdagingen. De leidraad is echt bedoeld om samen verder te komen en van elkaar te leren. Lees hieronder meer over de inhoud, uitgangspunten en wat het voor jou als bouwprofessional kan betekenen. 

Daarnaast sluit de Leidraad aan op meerdere initiatieven van DGBC en BREEAM-NL criteria. Zo wordt de milieuprestatie van gebouwen en het Materiaalpaspoort als één van de uitgangspunten genoemd wat terugkomt in BREEAM-NL MAT01. Ook innovatie en ketensamenwerking wordt als belangrijk onderdeel meegenomen, iets wat middels de innovatiecredits in BREEAM-NL wordt gestimuleerd. Binnen het Level(s) Framework wordt verduurzaming op basis van Life Cycle Costing (LCC) als belangrijk onderdeel gezien. Inkoop op basis van deze gedachtegang zou een belangrijkere rol moeten spelen zodat keuzes op basis van de gehele levensduur gemaakt worden. Ook dit is een aspect waarvan het belang in BREEAM-NL MAN02 wordt onderschreven. 

Waarom / Wat is het / Vanuit wie? 

In 2050 heeft de Rijksoverheid de ambitie om een volledig circulaire economie te hebben. Deze ambities zijn vastgelegd in het Rijksbrede programma “Nederland Circulair in 2050” (Rijksoverheid, 2016). Uiteraard speelt de bouwsector een belangrijke rol en daarom zijn de doelstellingen voor de Nederlandse bouwsector uitgewerkt in de Transitieagenda Circulaire Bouweconomie.  

Om dit te bereiken zijn eenduidige afspraken nodig. Platform CB’23 (Circulair Bouwen in 2023) zet zich in voor dergelijke afspraken. Deze vertegenwoordiging van de bouwsector heeft gezamenlijk deze leidraad opgesteld. De afspraken vanuit Platform CB’23 zijn werkafspraken of leidende principes en geen formele standaarden of normen. Dit brengt eenheid en consistentie aan in circulair inkopen en biedt opdrachtgevers houvast.  

De leidende principes bouwen voort op eerdere publicaties van Platform CB’23, zoals de Leidraad Meten van circulariteit (Platform CB’23 2020a) en de Leidraad Paspoorten voor de bouw (Platform CB’23 2020b). 

Voor wie is het? 

De leidraad is bedoeld voor beleidsmedewerkers, inkopers, opdrachtgevers die bij inkoopprocessen in de gehele bouw, zowel B&U als de GWW. Het is gericht op zowel de publieke als private opdrachtgever waarbij de nadruk op publieke opdrachtgevers ligt omdat zij een groot inkoopvolume hebben waarbij zij verplicht zijn maatschappelijke doelen te realiseren en aanbestedingsregels moeten hanteren. 

Deze groep kan via inkoop veel invloed uitoefenen gezien de jaarlijkse inkoop van € 25 miljard in B&U en de GWW waarvan twee derde vervolgens door private partijen weer wordt uitbesteed (ingekocht) bij onderaannemers.  

Uitgangspunten  

“Definitie Circulair inkopen is het inkopen van een circulaire oplossing. Een circulaire oplossing is een oplossing die bijdraagt aan minimaal twee van de drie doelen van circulair bouwen:  

• Beschermen van materiaalvoorraden;  

• Beschermen van milieu; 

• Beschermen van bestaande waarde."

Hiervoor kunnen methodes als de LCA methodiek (MPG en MKI), sturing op (her)gebruik in zo veel mogelijke levenscycli en de R-ladder worden toegepast in de beoordeling. Inkopers moeten hierbij rekening houden met de technisch inhoudelijke, procesmatige en financiële aspecten. Ketensamenwerking en innovatie kunnen hierin een belangrijke bijdrage zijn om dit te realiseren. Deze en meer principes zijn weergegeven in figuur 1 en worden in onderstaande tekst nader toegelicht. 

Circulair opdrachtgeverschap  

Het is belangrijk om circulair inkopen structureel in te bedden in de organisatie. Dit heeft een formele kant en een informele kant.  

• Formele kant: beleggen van de verschillende rollen die nodig zijn voor circulair inkopen.  

• Informele kant: structurele interne communicatie over de circulaire ambities, het stimuleren van eigenaarschap (ook buiten de inkoopafdeling en het bestuur) en het geven van ruimte aan koplopers en ambassadeurs van circulair inkopen.  

Hiervoor moeten voorwaarden worden gecreëerd om circulair in te kopen. Dit begint met een passende lange termijn ambitie. SMART maken van inkoopdoelstellingen, nieuwe interne werkprocessen (zoals budgetafwegingen op basis van Total Cost of Ownership) en andere samenwerkingsrelaties met ketenpartners (vaak voor een langere termijn). Deze moeten vervolgens vertaald worden naar inkoopstrategieën (per inkoopcategorie) en afwegingskaders.  

Daarnaast is de monitoring van circulair inkopen essentieel wat met een checklist voor beginnende organisaties of criteria voor gevorderde organisaties kan. Monitor allereerst de inspanning die is gedaan en werk op termijn toe naar monitoring van het resultaat (effect) van de inspanningen. 

Circulair inkoopproces  

1. Voorbereiden 

Een circulair inkoopproces start bij de projectvoorbereiding en eindigt bij de evaluatie van het project. In de projectvoorbereiding wordt een projectambitie geformuleerd die aansluit bij de organisatieambitie. Daarnaast is het goed om in deze fase een marktonderzoek te doen en/of een marktconsultatie te houden. Gebruik deze om te zoeken naar bestaande oplossingen/innovaties voor het vraagstuk, passende samenwerkingsvormen en verdienmodellen, en een passende vraagstelling en inkoopprocedure. 

2. Vormgeven inkooptraject 

Hierbij is het in de selectiefase vooral belangrijk om geschikte partijen niet uit te sluiten. Wees daarom terughoudend met (strenge) geschiktheidseisen en selectiecriteria. Omdat er nog weinig ervaring is met circulair bouwen, is geschiktheid niet altijd aan te tonen met referentieprojecten.  

Soms is er ruimte voor een dialoogfase waardoor er een betere afstemming tussen vraag en aanbod is. Toets in de dialoogfase of de specificatie en de samenwerkingsvorm passend en haalbaar zijn en laat gegadigden mogelijke oplossingen formuleren. Vraag gegadigden daarnaast om dialoogproducten, zoals een (circulair) ontwerp.  

3. Gunning 

Daag marktpartijen uit met circulaire criteria. Stel deze bijvoorbeeld op met de MVI-criteriatool. Zorg dat criteria over circulariteit voldoende meewegen in de eindscore en gun bij voorkeur op laagste levenscycluskosten (LCC).  

4. Contractbeheer 

In de contractbeheerfase moeten alle (circulaire) afspraken worden nagekomen. Stel eventueel een onafhankelijke procescoach of een ketenmanager aan om goede samenwerking te bevorderen.  

Leer door een evaluatie van het traject of de circulaire ambities zijn gehaald en trek daar lessen uit. Bed deze in het inkoopbeleid en de inkoopstrategieën in en deel ze met andere circulaire opdrachtgevers. 

Functionele specificatie  

Specificeer in het algemeen zo functioneel mogelijk. Hierdoor ontstaat meer vrijheid voor verschillende (ontwerp)oplossingen. Dit is vooral belangrijk als marktpartijen – en niet opdrachtgevers – de meeste kennis hebben van circulaire oplossingen: zij hebben in dat geval ontwerpvrijheid nodig om deze te realiseren.  

Bij het specificeren zijn er drie typen eisen: primaire functie-eisen (over de functie van het bouwwerk), aspecteisen (over ondersteunende functies van het bouwwerk) en proceseisen (over de totstandkoming van het bouwwerk). Formuleer al deze eisen op een zo hoog mogelijk abstractieniveau. Hierbij kunnen op gebouwniveau BREEAM-NL credits een handvat bieden. Zo wordt bijvoorbeeld in MAT 01 Milieubelasting van Bouwmaterialen en MAT 07 Losmaakbaarheid criteria gesteld die helpen bij het vorm geven van de aspect eisen. De proceseisen voor het tot stand komen van een bouwwerk zijn vastgelegd in de Management criteria van de BREEAM-NL richtlijn. 

Circulaire eisen zijn meestal aspecteisen of proceseisen. Laat deze aansluiten bij de drie doelen van circulair bouwen. Specificeer waar mogelijk over de huidige levenscyclus heen om (hoogwaardig) hergebruik te bevorderen. Zorg ook voor inzicht in de totstandkoming van de aangeboden oplossing(en) in de gehele keten (verificatie) om greenwashing te voorkomen.  

Aan de slag! 

Door de leidende principes uit deze leidraad structureel toe te passen kunnen partijen in de bouw circulaire ambities bereiken en de transitie naar een circulaire bouweconomie versnellen. Kijk  hier voor meer informatie en de leidraad. Als vervolg op de leidraad gaan van september 2021 t/m juni 2022 drie actieteams verder met de uitwerking van “Toekomstig hergebruik, Meten van Circulariteit en Paspoorten voor de bouw.  

Bron: Leidraad Circulair inkopen, Leidende principes voor een circulaire bouw, Platform CB’23, juli 2021